مدت‌هاست شهرها و روستاهاي كشورمان مهمان ناخوانده‌اي به نام ريزگردها دارند، اين مهمان ناخوانده عرصه را براي زندگي شهروندان هر روز تنگ‌تر از گذشته مي‌كند! آن‌گونه كه به نظر مي‌رسد اگر كرونا هم برود ما همچنان بايد با ماسك زندگي در شهر را ادامه دهيم. در اين ميان زنان بيش از ديگر شهروندان با اين پديده كه كم‌توجهي از سوي مديران و مسوولان را به همراه دارد، دست و پنجه نرم مي‌كنند!  مشكلات زيست محيطي امروزه به عنوان دغدغه عمومي در تمام جهان مسائل جدي را ايجاد كرده است، در ايران نيز اين مهم روز به روز بيشتر و بيشتر مي‌شود ولي مساله ريزگردها مساله فوري و آني ايران است!

زندگي انسان هر روز بيش از روز قبل دستخوش اين عارضه‌ها مي‌شود، بيمارهاي جسمي و روحي و اثرات اقتصادي شهرهاي ايران را كه متاثر از اين پديده هستند با دشواري و به عبارتي با نوعي كوچ همراه با عارضه‌هاي جسمي همراه كرده است! زنان به دليل رفتارهاي پيچيده و مسووليت‌هاي چندگانه در شهرها بيش از بقيه در معرض مخاطرات اين پديده هستند! الگوي رفتاري آنها در شهر در قالب نقش‌هاي متعدد همسري، مادري، شهروندي، اشتغال و… سلامت آنها با مشكلات متعددي همراه ساخته است! فضاي شهري براي زنان تنها كانوني براي تردد نيست بلكه بستري براي تامين بخشي از معاش، مايحتاج زندگي و امور مربوط به خانواده و كودكان و… نيز هست! لذا آنها بيش از ديگران درمعرض اين خطر هستند، آلودگي‌هاي ناشي از صوت و هوا و پارازيت‌ها كه بستري براي ناسلامتي آنان و فرزندان‌شان شده، امروزه معضلي جدي است! باتوجه به سياست‌هاي اخير ايران براي افزايش جمعيت اين مهم بر فرزندان اين مادران آثار سوء برجاي خواهد گذاشت كه نمونه‌هاي آن در مطالعات پزشكي و آمار مراكز درماني قابل مشاهده است! در واقع از آنجا كه زنان گذشته از مسووليت‌هاي مديريت منزل كه با هجوم اين پديده، مجبور به چندباره كاري طي روزها مي‌شوند… 

 با مشكلي عميق‌تر روبه‌رو هستند و آن سلامتي خود و خانواده‌شان است! با شدت گرفتن ريزگردها ميزان عارضه‌هاي ناشي از آلودگي هوا بر مادر و جنين بيشتر و بيشتر شده است و از سوي ديگر حادث شدن بيماري‌هاي تنفسي براي كودكان و مادران دو چندان شده. براساس برخي آمارها در ارديبهشت ماه امسال 300 نفر در يك روز به بيمارستان‌ها در ايلام (1) مراجعه كردند كه بخشي از آنها كودكان بودند! در همين سال در تير ماه در اهواز 500 نفر در يك روز به خاطر ريزگردها به بيمارستان مراجعه كردند!
در تحقيقي كه در سال 1395(2) در سيستان و بلوچستان صورت گرفته ريزگردها منجر به وقوع اتفاقات اجتماعي جدي شده‌اند كه بخش مهمي از آن به روي زنان اثر گذاشته است! يافته‌هاي آماري نشان داد كه بين مهاجرت و وقوع ريزگردها از منظر جامعه‌شناختي رابطه معني‌داري وجود دارد. همچنين بين متغيرهاي بيكاري و كاهش درآمد و افزايش طلاق با وقوع ريزگردها رابطه معناداري وجود داشته است. افزون بر آن نتايج حاصل از تحليل نشان داد كه مساله ريزگردها تاثير مثبت و معني‌داري بر افزايش اعتياد و مهاجرت در منطقه دارد! در تحقيق ديگري در استان كرمانشاه در سال 1396(3) درخصوص ريزگردها آمده است: پديده ريزگردها را مي‌توان به عنوان مهم‌ترين عاملي در نظر گرفت كه كيفيت عيني و ذهني زندگي ساكنين منطقه را پايين آورده است. در اين تحقيق كاهش نشاط اجتماعي، فقر، مشكلات اقتصادي و كاهش رونق كسب و كار، بيماري‌هاي متعدد، اختلالات حمل و نقل عمومي و… از مهم‌ترين آثار اين پديده در زندگي شهروندان شناخته شده است؛ امري كه مي‌تواند بستر نامتعادلي را براي زيست اجتماعي زنان و مردان ايجاد كند. در شهر تهران براساس آخرين آمارهاي منتشر شده تنها سه روز هواي پاك تا اين تاريخ در سال 1401 وجود داشته است؛ اين مهم بيانگر آن است كه تصويري نامناسب از آثار اجتماعي، بهداشتي و اقتصادي پيش روي شهروندان به خصوص زنان است! 
آنان در بستر خانواده، جامعه و فردي با آثار ناشي از ورود اين ريزگردها دچار مشكلات و مسائل بسياري شده‌اند؛ از بيماري‌هاي فردي نظير مشكلات ريوي و… گرفته تا مسائل ناشي از كاهش نشاط اجتماعي، افسردگي و… در كنار مشكلات خانوار كه برگرفته از آثار سوء اين ريزگردها بر اقتصاد، سلامت و… خانواده است! شايد يكي از مهم‌ترين آثار ريزگردها بر زندگي زنان اجبار به مهاجرت، در كنار كاهش رونق اقتصادي محل سكونت و افزايش مشكلاتي نظير آسيب‌هاي اجتماعي كه ناشي از كاهش نشاط اجتماعي در كنار پديده طلاق است! براساس برخي مطالعات آلودگي هوا، ميزان سقط جنين و مرده‌زايي را چندين برابر مي‌كند. پژوهش‌هاي اخير نشان مي‌دهند كه آلودگي هوا با مختل شدن سلامت جنين، تولد نوزادان كم‌وزن، عدم رشد مناسب جنين و نارس بودن نوزادان همراه است و تمامي اين عوارض در هواي پاك بسيار كمتر رخ مي‌دهند، از اين رو مشكلات خانوادگي به دليل وجود ريزگردها افزايش مي‌يابد كه محصول اين فرآيند منجر به جدايي خواهد شد. (فيروزيان و صادق 1396)  نكته قابل تامل در اين مهم سكوت دولت و مسوولان درقبال اين همه خسارت است! فشار جدي اين مهم بر زندگي خانوار و سلامت خانوار و اقتصاد خانوار انكارناپذير است. هم‌اكنون شهرهاي جنوب و شرق و غرب و مركز و حتي تهران در معرض اين آلودگي قرار دارد و زنان قربانيان اين وضع نابسامان هوايي هستند، كم‌توجهي دولت به اين همه خسارت ناشي از چيست؟

**زهرا نژادبهرام

1- https: //fa.shafaqna.com/news//
2- بررسي اثرات ريزگردها در سيستان و بلوچستان (1395) سارا فيروزيان و دكتر سعيد محمدي صادق 
3- https: //jest.srbiau.ac.ir/article_11461_faa21f2ee7b83bebb47440175efc4d3f.pdf