شهري كه بوي زنان مي‌دهد…
زهرا نژادبهرام
همه ساله در آستانه تولد ميلاد حضرت فاطمه زهرا(س) رنگ شهر تغيير مي‌كند، عكس‌ها و تصاوير مادران شهدا امروز آذين‌بخش شهر شده است. بر بيلبوردها و تابلوهاي شهري عكس مادران خودنمايي مي‌كند. زنان بر تارك شهر نقش بسته‌اند
اما چرا فقط روزي خاص و چرا فقط در زماني محدود؟!
اين سوالي است كه هميشه در ذهن هر بيننده‌اي با علامتي به بزرگي قرن‌ها و سده‌ها نقش مي‌بندد! زنان در كنار مردان همواره رنگ و بوي تاريخ و هويت و فعاليت را در شهرها تجلي داده‌اند اما چرا فقط روزي خاص مي‌توانند بر بيلبوردها و تابلوها باشند؟! آنها نيمي از جمعيت اين شهر هستند و براي حيات، بقا و توسعه آن تلاش‌هاي جدي كرده‌اند! از جان خود و فرزندان كه عزيزترين هديه الهي است، گذشت كرده‌اند! آنان با تلاش‌هاي خود اميد و حيات را به شهر وديعه داده‌اند اما فقط روزي خاص به ميمنت وجود مبارك حضرت فاطمه(س) فضاي عمومي قادر به ديدن آنها و نقش آنها بر چهره شهر است! و در بقيه روزها نقش و انتظارات و خواست‌هاي آنان از شهر به حاشيه مي‌رود! بر اين اساس به نظر مي‌رسد خوب است يك‌بار ديگر به جايگاه زنان در شهر برگرديم. آنجا كه سهم بهره‌گيري از فضاي شهري براي همه شهروندان تعريف مي‌شود اما به دليل محدوديت‌هاي فراوان آنان در شهر كمرنگ هستند! زنان تصوير امنيت و عدالت را با هم جست‌وجو مي‌كنند اما وقتي در شهر قدم مي‌زنند به نظر مي‌رسد اين دو در كنار هم نتوانسته نياز و خواست آنان را تامين كند. در مطالعه‌اي كه در اوايل سال 90 در شهر تهران صورت گرفته براساس نظرسنجي انجام شده اين شهر فارغ از آنكه پرسش‌شوندگان به چه گروه اجتماعي يا نگرش و طبقه‌اي وابسته باشند، اعلام كردند…
زماني مي‌توانند شهري را دوستدار زن بنامند كه اين ويژگي‌هاي را داشته باشد: تهران امن (تامين امنيت عيني و ذهني)، تهران راحت (سهولت دسترسي به فضاها و امكانات شهري)، تهران فعال (امكان فعاليت اقتصادي و اشتغال زنان)، تهران مشاركتي (امكان حضور و مشاركت زنان در برنامه‌هاي مختلف شهري به عنوان استفاده‌كننده، ايده‌پرداز و مدير و تصميم‌گيرنده)، تهران فراغتي (تامين نيازهاي فراغتي زنان)، تهران عادلانه (رعايت عدالت فضايي در تخصيص امكانات شهري)، تهران زيبا (توجه به بعد زيبايي‌شناسانه در طراحي و ساخت فضاهاي شهري) و تهران دوستدار كودك (افزايش و بهبود امكانات مختلف موردنياز كودكان در شهر)(1)
يافته‌هاي اين تحقيق بيانگر آن است كه اصلي‌ترين مساله زنان شهر امنيت و عدالت است كه مديران و برنامه‌ريزان نسبت به آن بايد به دقتي بيشتر ورود كنند. در دوره قبل شوراي شهر مصوبه‌اي در صحن شورا در قالب برنامه پنج ساله سوم توسعه طرح شد كه براساس آن مساله رفع فضاهاي بي‌دفاع شهري در اولويت كاري شهرداري قرار گيرد. براساس آن تلاش‌هايي براي شناسايي و رفع آن موانع صورت گرفت كه ضرورت تداوم و اجراي آن بيش از پيش بايد مورد توجه قرار بگيرد! همچنين در مصوبه‌اي ديگر در قالب مناسب‌سازي مقرر شد سالانه 500 كيلومتر از پياده‌روهاي شهر تهران مناسب‌سازي شود تا شهروندان بتوانند در مسير عدالت‌جويي از فضاي شهري گام‌هايي را مشاهده كنند. در اين ميان مساله عدالت به عنوان يك عامل اصلي در شهر مورد توجه شهروندان بوده است. اين مفهوم از توزيع مناسب فضاهاي عمومي گرفته تا نمايش تابلوها و بيلبوردها و پيام‌هاي شهري و…! شهروندان عدالت را مفهومي قابل دسترس در شهر دانسته‌اند به شرط آنكه هدف‌گذاري‌ها و برنامه‌ريزي‌ها منطبق بر آن صورت پذيرد!
همگرايي مساله عدالت و امنيت در شهر مساله‌اي جدي براي زنان است، چراكه اين مفاهيم پايه‌ترين عناصر اصلي براي تحقق شهري همراه و متعلق به همه است.
برخي صاحب‌نظران عرصه شهرسازي مساله عدالت را عامل اصلي برقراري امنيت در شهر دانسته‌اند و در اين زمينه معتقدند كه ايجاد فضاهاي عمومي عدالت‌محور و توجه به عدالت جنسيتي عاملي موثر براي تحقق امنيت و احساس امنيت است.
سند امنيت زنان در شهر كه سال گذشته توسط شهرداري تهران تهيه و ابلاغ شد فرصتي موثر براي تحقق اين مهم است! از برجسته‌ترين محورهاي اين سند باور‌پذيري حق زنان بر شهر و ضرورت تامين نيازهاي آنها براي امنيت است، از اين‌رو اين سند حوزه‌هاي امنيت عمومي و امنيت اجتماعي را مورد توجه قرار داد كه بستري براي پذيرش مشاركت زنان در شهر و توزيع عدالت جنسيتي در آن است. لذا شهر را از زنان دور نكردن و آن را براي همه تدارك ديدن فرصتي است كه مي‌تواند منجر به كاهش دغدغه‌ها و بستري براي تسري مشاركت و ارتقاي فرصت‌ها شود. اين شهر آنگاه مي‌تواند شهر مادران، شهر خواهران، شهر دختران و شهر زنان شود كه بتواند عدالت و امنيت را عيني كند. و شرط آن توجه به اين مهم است كه، مشاركت و ديده شدن در آن از زنان سلب نشود يا كمرنگ نشود! درواقع هنگامي شهر، شهر است! كه شهروندانش در آن پويا و فعال باشند و شهر را از آن خود بدانند نه آنكه دايره شهري شدن را براي آنها محدود و فرصت ديده شدن در آن را كاهش دهيم! از اين رو از ميلاد دختر پيام اكرم وام مي‌گيريم تا بگوييم احترام و تكريم زن تنها براي يك روز نيست و احقاق حقوق شهروندي و مشاركت‌پذيري شهروندان مختص يك جنس نيست، بلكه بايد با نگرش جنسيتي مسائل شهري را يك به يك بررسي كنيم و در جهت تحقق آرمان بلند شهر براي همه زنان را شهروندان واقعي شهر بدانيم!