پرخاشگری درمسیررشد کودک
* دکتر رویا درویش پیشه- مشاور خانواده
. پرخاش ازنظرلغوی غضب ، غصه وانفعال است و پرخاشگری یعنی جنگجویی ، فتنه طلبی ، ستیزه جویی وهنگامه طلبی است .
اگرچه پرخاشگری یک رفتارمطلوب درمسیررشد طبیعی کودک است اما اگرتحت کنترل صحیح نباشد،می تواند به صورت هیجان ازهم پاشیده ای درآید.
ذبیح الله فرجی درکتاب ” انگیزش وهیجان” می نویسد:
غریزه پرخاشگری درتمام حیوانات و از جمله انسان به طورارثی وجود دارد ویک ویژگی طبیعی است . این سائق یک استعداد ذاتی وعملا”مبتنی برسودمندی برای موجود زنده وهمیشه دردسترس اوست وبه راحتی می تواند برانگیخته شود ونیز وقتی ظهور پرخاشگری ، مانع رسیدن به هدف دیگری باشد، می تواند فرو نشانده شود.
کریس،ال کلینکه درمجموعه کامل ” مهارت های زندگی ” پرخاشگری را دفاع کردن ازحقوق خودبه شیوه ی خصمانه می داند افراد پرخاشگرسعی می کنند نیازها خواسته های خودراازطریق تسلط ، توهین تحقیردیگران برآورده کنند و موناکو معتقداست پرخاشگری انگیزه ای است که مابه یکدیگرحمله می کنیم ؛آسیب می رسانیم وگاهی همدیگررامی کشیم . درواقع مابا دشنام دادن یا کوشش درجهت بی آبروکردن دیگران به صورت کلامی پرخاشگری می کنیم .
برونسون پرخاشگری را یکی ازملاک های رشداجتماعی می داند که کودک به اشکال مختلف ازقبیل خراب کردن، برداشتن اسباب بازی کودکان دیگر، جیغ وفریاد زدن، گریه کردن ،زدوخوردکردن وناسازگاری واختلاف ظاهرمی شود .
درواقع پرخاشگری رفتاری است که ازخشم مخربی ناشی می شود وبه قصد آسیب رساندن یاازبین بردن چیزی یاکسی به کارمی رود. پرخاشگری به عنوان روشی خصمانه است که فردبرای ارضای انگیزه های درونی وبیرونی وهمچنین رسیدن به هدف ازآن استفاده می کند واین رفتاراغلب درنتیجه پاداش ئتنبیه ونیزازطریق تقلید ازالگوهای مختلف آموخته می شود .
نواکو، یکی از روانشناسان تربیتی درتحقیق ومطالعه ای نشان داده است که برای تبیین خشم بایدپاسخگوی چندسوال بود:
- چراافرادخشمگین می شوند؟
- واکنش اطرافیان نسبت به خشم چیست؟
- واکنش فردخشمگین نسبت به خشم چیست؟
درپاسخ به این سووالات می توان گفت:
- خشم،هیجان شایعی است که بیشترنسبت به اطرافیانی است که نتوانسته اند انتظارات وخواسته های فردرابرآورده سازند .
- انگیزه خشم اغلب تحقق خواسته های فرداست.
- واکنش اطرافیان نسبت به خشم اکثرا”منفی است.
- گرچه پس ازخشم ممکن است فرداحساس رضایت کنداما این بدان معنا نیست که به خواسته هایش رسیده است .
- ودرنهایت: خشم اثرات نامناسبی برای افراد دارد.
دکترشکوه نوابی نژاد درکتاب ” رفتارهای بهنجارو نابهنجار” درباره علل پرخاشگری می نویسد:
صاحب نظران معتقدندکه پرخاشگری ممکن است یا ازناکامی های بنیادی ناشی گرددیابه علت وجود مدل های پرخاشگرانه درکودکان به وجودآید .
پرخاشگری برحسب زمان درشبانه روز، موقعیت،میزان آشنایی با کودکان دیگرو حضوریا غیبت بزرگسالان تغییرمی کند.
بسیاری ازصاحب نظران پرخاشگری رابه دودسته تقسیم می کنند:
*پرخاشگری وسیله ای:
اگر رفتاری درجهت نیل به هدفی انجام گیردپرخاشگری وسیله ای تلقی می شود.دراین رفتارآسیب رساندن به دیگران ویاآزارواذیت مدنظرنمی باشد هرچندممکن است دراین میان به دیگران لطمه ای نیزواردشود ولی هدف وغایت اصلی آن بدست آووردن چیزدیگری بوده است .
*پرخاشگری خصمانه :
پرخاشگری خصمانه راهرنوع رفتاری می دانند که هدفش اذیت کردن یا آسیب رساندن به موجود زنده دیگری است . به بیان ساده تر؛ پرخاشگری خصمانه رفتاری است درجهت آسیب رساندن به خودودیگران .
**عوامل موثردرپرخاشگری
فقرخانواده-الگوپذیری ازخانواده- تشویق وتنبیه – پایین بودن بهره هوشی- جنسیت- مصرف داروها- اهانت وارزشیابی منفی- اضطراب واسترس- ترس – عدم موفقیت و تضاد کشمکش های درونی ازعوامل موثردرپرخاشگری شناخته شده اند.
درکنارعوامل فوق عده ای ازکارشناسان روانشناسی معتقدندکه تلویزیون ورسانه هانقش عظیمی دریادگیری پرخاشگری دارند .
“ارون” درپژوهشی نشان داد که بین تماشای خشونت ازتلویزیوون پرخاشگرانه عمل کردن ،یک همبستگی وجود دارد.
کوودکان پرخاشگر، غالبا” بیش ترتلویزیون تماشا می کنند با هنرپیشه های پرخاشگر،بیش ترهمانند سازی می کنند شاید بیشترمعتقد باشند که پرخاشگری روی صفحه تلویزیون منعکس کننده زندگی واقعی است .
**پرخاشگری کودکان
کودکان پرخاشگربدرفتاررامعمولا” نمی توان صرفا” به وسیله روش های چشم پوشی وپاداش دهی کنترل کرد. بنابراین والدین نیازبه یادگیری روش های کنترل وچاره سازدارند که آنان را برای رسیدن به کنترل سریع وموثرقادرسازد .
کودکان باید بیاموزند که محدودیت عملکرد آنان چقدراست . به آنان باید یاد داده شود که نتایج حاصله ازاعمال خود راکه قابل قبول نیست ، ببینند . رفتارهای خشونت آمیز اغلب ناشی ازتجارب خشم ، ناامیدی یاعدم خویشتنداری است . کودکان همه چیزرابه خوبی تقلیدمی کنندوپیروزی یک احساس رضایت و قدرت درآنان به وجود می آورد. این الگوی رفتاری می تواند به صورت عادت درآید چنان که کودک می آموزد ،هرکجا که لازم شد احساس خشم عصبانیت خودرابروزدهدهم ازخشم وپرخاشگری برای کنترل دیگران استفاده کند.
دربعضی ازخانواده هایی که کودکان پرخاشگردارند ، احتمالا” حدود و اندازه ی رفتارهای پرخاشگرانه مشخص نیست. درچنین محل هایی ممکن است بین الدین کودک برای کسب قدرت،ستیزی دائم وجود داشته باشدکه به سرعت منجربه بروزخشونت می شود.
والدین اغلب احساس می کنندکه نباید هرچه فرزندانشان می خواهند دراختیارشان قراردهند وسعی می کنند با خواسته های آنان مخالفت نمایند ولی متاسفانه تاهنگامی که این محدودیت هاومخالفت ها برای کودک واضح و کاملا”مشخص نباشد ،آنان یادمی گیرند که چگونه با استفاده ازتظاهروصحنه سازی آن چه رامی خواهند بدست آورند.
بعضی ازالدین تحمل دیدن گریه فرزندانشان راندارند وسعی می کنند به هرشکلی شده ازگریه آنان جلوگیری کنند وبعضی دیگرهم ممکن است نتوانند خود رابه طورطبیعی کنترل کنند .این امرمی تواند درچهارچوب رابطه والدین وفرزندان اتفاق بیفتد. بدین ترتیب زمانی که والدین درعین حال که می خواهند مهربان باشند ، تمایل دارند محدودیت هایی رابه کارببرند درنتیجه آنان درارتباط با فرزندان خوددچارمشکل می شوند .
آنان درحالی که نمی خواهند درارتباط بافرزندان خود حالت جنگ ودعوا داشته باشند؛ ازخواسته های مصرانه و دائمی فرزندان خوداحساس ناراحتی وعصبانیت می کنند .
خانواده هایی که کودکان پرخاشگردارند را می توان ازطریق آموزش والدین درانتخاب روش های موثروهمسان کمک کرد چراکه وقتی والدین یک کودک نافرمان را اداره می کنند ،احتیاج دارند تا آموزش صحیح و روشن و واضح ببینند تا بتوانند درخواست های خود رابه کودکان منتقل کنند.
**درمان پرخاشگری
در درمان پرخاشگری باید نخست به علت یابی وریشه یابی رفتارپرخاشگرانه پرداخت وپس ازشناخت انگیزه های پرخاشگری درکودک متناسب باهریک ازانگیزه های طرح شده اقدام نمود.
اکثر پژوهشگران معتقدند که عوامل محیطی باعث کسب و نگهداری رفتارهای پرخاشگرانه می شود . به نظر آنان تغییرات مناسب در موقعیت های محیطی سبب ازبین رفتن زمینه های کننده پرخاشگری و خشونت در رفتار کودکان ونوجوانان می شود . هم چنین با دادن شخصیت مثبت و منطقی به کودکان ، عدم تبعیض میان آنان ، عدم تحقیر کودکان ، دادن مسوولیت در حد توان به افراد پرخاشگر، صحبت کردن با آنان و آگاه کردن آنان در مورد پرخاشگری ، ایجاد رابطه صمیمی و عاطفی با آنان ، تشویق کردن آنان به کارهای گروهی و جمعی و در پایان با شناسایی روحیات فرد و برخورد صحیح با آن می توان در شناسایی عواملی که پرخاشگری را ایجاد و یا تشدید می کنند ، اقدام کرد .
دکتر شکوه نوابی نژاد معتقد است:
به طورکلی می توان به کمک ایجاد فرصت های مناسب وکانال های صحیح ومورد قبول اجتماع مانند فعالیت ها ومسابقات ورزشی وانواع هنرهای دراماتیک به افراد پرخاشگرکمک کرد.
درنهایت می توان گفت که توکل به خداوند متعال، شناسایی خشم ، دوری ازاندوه ، خواب کافی،خویشتن داری و دوری ازمحرک های محیطی روش های مقابله باپرخاشگری است.
**منابع
– مهارت های زندگی،جلداول،دکترعباس خورشیدی وهمکاران،نشریسطرون،تهران:1390
– رفتارهای بهنجارنابهنجار،دکترشکوه نوابی نژاد،انتشارات انجمن اولیا ومربیان،تهران:1372
– مشکلات نوجوانی و جوانی ، ابوالقاسم اکبری ، نشر ساوالان ، 1381
– مهارت های زندگی، کریس . ال . کلینکه ترجمه شهرام محمدخانی ، انتشارات اسپندهنر،تهران :1383
– اصلاح رفتارکودکان، یداگلاس ترجمه سیاوش جمالفر، موسسه نشرویرایش ،تهران :1380
– انگیزش هیجان،ذبیح الله فرجی،انتشارات خردمند،تهران:1372
