كودكان و جعبه جادويي
هر روز كه مي گذرد صنعت برتعدد توليدات خود از يك سو و تنوع بخشي برمحصولات قديمي ازسويي ديگر فزوني مي بخشدكه اين تغيير و تحولات صنعتي بيم ها و اميدهاي رابراي مصرف كنندگان به ارمغان مي آورد .
تلويزيون نيز از جمله ي اين پديده هاست. آن گاه كه اين جعبه جادويي ازسال 1950( به بعد ) جاي خود را به صورت برق آسا درميان كالاهاي مصرفي عمومي بازكرد ؛ خانواده هانيز بسرعت آن راپذيرفتند .
در اكثر خانواده هاي طبقه ي متوسط براي بازي ومشغوليت كودكان ، محدوديت هاي خاصي موجوداست .بچه ها باهرطفلي كه بخواهند نمي توانند بازي كنند.گاهي اوقات رفتن به كوچه و خيابان و بازي با همسالان ديگر سخت ازطرف پدر و مادرقدغن مي شود .به گردشگاه وبوستان هاي محلي تابع مقررات خاصي است اما تماشاي برنامه هاي تلويزيون ؛ تقريبا”هيچ از اين مشكلات را براي كودكان پيش نمي آورد . تلويزيون معمولا”در اتاق مركزي و در دسترس تمامي افراد خانواده است و اكثر مادران و پدران روشن كردن اين وسيله ارتباطي را در ساعات مختلف شبانه روز مانع نشده و چون خودآنان نيز سرگرم مي شوند از علاقه و توجه كودكان خود استقبال مي كنند چراكه ازمنظر آنان كودكان هنگام تماشاي تلويزيون ازمشكلاتي كه به كوچه و خيابان رفتن براي آنان پيش مي آورد درامان بوده،تماشاي تلويزيون احتياجي به صرف بودجه و هزينه اضافي نداشته و از همه مهمتر بچه ها را “خانه نشين” مي كند .
اولين تجربه مستقيم كودك باتلويزيون ،به طورمعمول از دو سالگي آغازمي شود .درابتدا احتمالا”كودك به تماشاي برنامه اي مي پردازد كه شخص ديگري آن راگرفته است اما ديري نمي پايدكه خودشروع به كشف جهان تلويزيون مي كند و به سليقه ها وارجحيت هاي خاص خودشكل مي دهد .درسه سالگي ،كودك مي تواند براي انتخاب برنامه مورد علاقه اش فريادبكشد . در شش سالگي كودك به طور معمول باتمام رسانه هاي سمعي وبصري آشناست و دلبستگي و ارجحيتي قوي نسبت به برنامه هاي تلويزيوني در وي ايجادشده است .
قابليت هاي تلويزيون
تلويزيون همچون ساير مصنوعات بشري داراي كاركردهاي متفاوتي است كه مي توان اين كاركردها را به سه دسته ي مثبت، منفي وخنثي قالب بندي كرد .
كسي نمي تواند مدعي شود كه تلويزيون براي كودكان صرفا”خوب يابد است . براي برخي كودكان دربرخي شرايط بعضي برنامه هاي تلويزيوني زيان بخش است اما ممكن است براي سايركودكان درهمان شرايط يابراي همان كودكان درشرايط ديگر ، تلويزيون وبرنامه هاي آن سودمندباشد .اما مي توان گفت باتوجه به كاركردهاي نهان وآشكار سه گانه مثبت،منفي و خنثي تلويزيون بيش تربرنامه هاي تلويزيون خنثاست و سود يا زياني خاص ندارد .
اكنون به اين سوال پاسخ خواهيم دادكه كاركردهاي مثبت تلويزيون چيست؟
پركردن اوقات فراغت كودكان واجتماعي شدن دو كاركرد اصلي و مهم تلويزيون است . فعاليت اصلي كودك پيش ازمدرسه “بازي” و پس از مدرسه، “درس” است .طبيعي است كه كودك از بازي و درس خسته مي شود و نيازمند يك فعاليت جانبي است تا اوقات خالي ازفعاليت اصلي را پركند و خستگي هاي خودرابرطرف كند . اين جاست كه تلويزيون و برنامه هاي آن مي تواند بهترين گزينه براي پركردن اوقات فراغت باشد . از سويي ديگركودكان ازطريق برنامه هاي فراگير و متنوع تلويزيون درباره خود ، زندگي خود، چگونگي برخوردبامشكلات چيزهاي زيادي مي آموزد و اين اجتماعي شدن از طريق تلويزيون با توجه به ويژگي هاي تلويزيون و كودك ازهرچيزي نافذتراست . درك نقش جنسيتي ، انتخاب شغل ، نقش هاي خانوادگي و كسب معلومات عمومي برخي ازجنبه هاي اجتماعي شدن كودكان است .
روي دوم سكه
بسياري ازمردم عقيده دارند كه اگر تلويزيون همانند ساير رسانه هاي عمومي اثرات سودمند ي را دارد ،خالي از اثرات زيان بار بر كودكان نيست .
دكتر”ابراهيم رشيدپور” دركتاب “تلويزيون واطفال” خودمي نويسد:در هر اجتماعي كه پاي تلويزيون بازشده، شايد كودكان و نوجوانان نسبت به ساير افراد با علاقه بيش تري مشتري برنامه هاي تلويزيوني شده اند و توجه آنان متاسفانه تنها معطوف به برنامه هايي كه خاص آنان تهيه مي شده ،نبوده بلكه دراكثرموارد و به طوري كه تحقيقات متعددآشكار ساخته ،كليه برنامه هاي تلويزيون آنان رابه خودجلب وجذب كرده است .
“شرام” ( وهمكاران) دركتاب ” تلويزيون درزندگي كودكان ما ” مي نويسد:كودك نسبت به تلويزيون هم فعال است وهم منفعل .كودك نسبت به تلويزيون اين توانايي راداردكه گزينشي برخوردكند .البته هرقدر كودك بزرگ تر مي شود ، اين ويژگي بارزتر مي گردد .
“امه دور” نيز در كتاب “تلويزيون وكودكان” مي نويسد: كودكان درحالي به تلويزيون روي مي آورند كه درمقايسه بابينندگان بزرگسال ونيزسازندگان برنامه هاي تلويزيوني شناخت كم تري درمورد جهان مادي ومعنوي دارند .اين مساله به مفاهيم چندي درمورد رابطه متقابل كودكان و تلويزيون اشاره دارد:
- كودكان ممكن است در صورت نداشتن آگاهي پس زمينه اي لازم براي فهم محتواي برنامه ياازفهم آن عاجزباشند وياآن راغلط درك كنند .
- كودكان ممكن است محتواي برنامه را به عنوان “اطلاعات” دقيق پذيراشوند كه از نظر بينندگان داراي شناخت وآگاهي ،اطلاعات به شكل ديگري ارزيابي مي شوند.
- كودكان ممكن است بدون توجه شايسته به اهداف و انگيزه هاي توليد و پخش برنامه ،به ارزيابي آن بپردازند .
روان شناسان وكارشناسان علوم تربيتي معتقدند كه درك و شناسايي تلويزيون ، مثل هرپديده ي اجتماعي ديگرمصرف كنندگان بي شمارآن را در تشخيص “خوب” از “بد” و “متوسط” از “عالي” بي نياز ازهر وسيله ي ديگري مي سازد .
وقتي قدرت مخاطب زيادشود برنامه هايي راكه به رشد فكري او كمك مي كند،تحسين مي كند و آن چه رامنطبق باخواست و انتظار او نيست و با صفات بي ارزش ،متوسط و قراردادي مشخص مي شود،طرد مي كند .
باتوجه به افزايش شبكه هاي داخلي و يا حتي شبكه هاي ماهواره اي كودكان بيش تر، بيش تروقت خودرا در مقابل اين جعبه جادويي سپري مي كنند و وقتي ازپدران و مادران فراواني كه گله مي كنند فرزندان آنان ساعت ها از جلوي تلويزيون كنار نمي روند پرسيده مي شود كه :”علت چيست؟” شانه بالا انداخته و جوابي قانع كننده نخواهند داشت وتنها تسليم خواسته هاي آنان مي شوند.
معلمين آموزشي تلويزيون درانگلستان دراين خصوص چندتوصيه دارند:
- كودكان ونوجوانان تلويزيون راهميشه در اتاق روشن ببينند و مادران و پدران اجازه ندهند برنامه ها (و مخصوصا”برنامه هاي مهيج ) را دراتاق تاريك دنبال كنند.
- موقعي كه صحنه يي از وقوع يك جنايت ،دزدي ،غارت و يا بي پردگي در روابط ، در تلويزيون ظاهر مي شود به صورت غيرمستقيم توجه فرزندان خود را به مساله و موضوع ديگري معطوف سازيد.
- هنگام ديدن صحنه هاي هيجان انگيز و يا تاثر آميز به عكس العمل ظاهري فرزند خود توجه كنيد.
- در موقع نمايش ، اگر احساس مي كنيد كودك از درك نكات و مسائلي عاجز است و در نتيجه امكان دارد برداشت هاي غلطي بكند به او توضيح داده و سووالات او را بدون جواب نگذاريد.
*** دکتر آرش شايسته نيا- دکتری مدیریت رسانه
منابع :
- شرام ،لايل ،پاركر،جك ادوين (1377) تلويزيون درزندگي كودكان ما ،ترجمه محمود حقيقت كاشاني ،تهران: مركز تحقيقات صداوسيما
- پيتردالگرن(1385) تلويزيون وگستره عمومي ،ترجمه مهدي شفقتي، تهران: انتشارات سروش
- امه دور(1374) تلويزيون وكودكان،ترجمه علي رستمي ،تهران : سروش
- رشيدپور،ابراهيم (1354) تلويزيون واطفال،تهران:دفتر انتشارات راديو وتلويزيون ملي ايران
- فصل نامه پژوهش وسنجش ،رسانه و خانواده،سال چهاردهم ،شماره 52،زمستان 1386
